قصه گویی از رسانه خبررسان تا رپ اعتراضی!
به گزارش کنکور هنر، علی کاشفی خوانساری در نوشتاری سیر تحول قصه گویی را در اعصار مختلف بررسی نموده و معتقد است: قصه گویان هنرمندانی صاحب نام نیستند، قصه گویان امروز جوانان و نوجوانان خیابانی اند که رپ می کنند و اعتراض و مطالبات خویش را در روایتی موزون فریاد می زنند.
این نویسنده و منتقد ادبی در نوشتار خود با عنوان «قصه گویی در خیابان» که در اختیار ایسنا قرار داده، نوشته است: «با آغاز دوران مدرن، قصه گویی بعنوان یکی از علائم جوامع پیشامدرن گرفتار تحولات گوناگونی شد که پیشتر در رابطه با آن نوشته ام. همچون این تغییرات رخت بر بستن قصه گویی از زندگی روزمره و عادی و بازتعریف آن بعنوان امری نوستالژیک و موزه ای (آنتیک) بود. در دوران مدرن دیگر شغل کسی قصه گویی نبود و قصه گوها در کوچه و خیابان و در جلوی چشم مردم حضور نداشتند، بلکه باید سراغ نقالی و حمله خوانی و... را در ویژه برنامه های رادیو و تلویزیون و یا سالن هایی که جشن ها و رویدادهای فرهنگی و مناسبتی برپا می شوند گرفت.
در دوران پست مدرن اما اوضاع فرق می کند. پسامدرنیسم به همان اندازه که از مدرنیسم می گذرد و جلوتر می رود، نگاهی هم به پشت سر و دوران پیشامدرن دارد. برای همین یکی از چندین و چند تغییر و تحول قصه گویی در این دوران، رویکرد باردیگر به قصه گویی به مثابه رسانه و کنش اجتماعی است.
در اعصار کهن قصه گویان خبررسانان جامعه بودند. حتی در قرون بعد و در جوامع سنتی قصه گویان کنشگری اجتماعی بالایی داشتند. مثلا قصه گویان با مناقب خوانی، عملاً به ترویج تشیع و مقابله با حاکمان سنی مذهب می پرداختند و یا حتی در همین یکصد سال پیش بار مهمی از نهضت جنگل میرزا کوچک خان به عهده دراویش دوره گرد قصه گویی بود که مخفیانه به ترویج نهضت و جمع آوری اطلاعات و اعانات مشغول بودند.
در رویکرد پست مدرن به قصه گویی، قصه گو هنرمندی حقوق بگیر نیست که در یک سالن، سنتی قدیمی را بازآفرینی کند. امروز قصه گویان در خیابان ها حضور دارند و به ترویج اندیشه ها و پشتیبانی از جنبش های اجتماعی می پردازند. قصه گویی اجتماعی و انتقادی که در چارچوب بداهه سرایی هایی رپ و به اشکال هیپ هاپ، بالاد و... در گوشه پارک ها، ایستگاه های مترو، دستشویی های عمومی و... جریان دارد، مهم ترین رسانه جنبش های ضدتبعیض نژادی، حقوق بانوان و مهاجران، محیط زیست و... است. همان گونه که در دوران پهلوی، قصه گویان و سخنرانان دینی که از دسترسی به رسانه های رسمی همچون رادیو و تلویزیون و مطبوعات محروم بودند، رسانه نوار کاست را برگزیدند و به خانه های تک تک مردم جامعه راه یافتند.
در دوران پست مدرن دیگر قصه گویان هنرمندانی صاحب نام و یا پژوهشگرانی فرهیخته نیستند. قصه گویان امروز نوجوانان و جوانان خیابانی اند. کسانی که با سوادی معمولی و یا پایین رپ می کنند و اعتراض ها و مطالبات خویش را در چارچوب روایتی موزون فریاد برمی آورند.
شباهت هایی که مابین جریان امروزین قصه گویی خیابانی با پیشینیان شان در قصه گویی اعتراضی یعنی مناقب خوانان و تبرائیان و هنگامه گستران مشاهده می شود، فراوان است. همچون این خصوصیت ها درشت گویی و تندخویی و به کار بردن کلمات رکیک در هجو و انتقاد است. موردی که در رساله های مختلف فارسی در ارتباط با قرون ششم تا سیزدهم در رابطه با این دراویش دوره گرد ذکر و بعضاً مذمت شده است.
برخاستن از طبقات پایین اجتماع، زندگی ساده و بی پیرایه و به دور از ثروت و مکنت، درگیری با ناظمان شهر (گزمه و داروغه) و همراهی با کسانی که نظم حاکم ایشان را مجرم و خلافکار می دانست (عیاران، لوطی ها و مفتیان) از دیگر مشابهت های قابل ذکر است.
مقوله دیگر صفت ناپسند نشئه بازی در بین بعضی از این قصه گویان خیابانی چه در قرون گذشته در ایران و چه در قرن بیست و یکم در سرتاسر جهان است.
ویژگی مشترک مهم دیگر میان درویشان اختیاری و پرسه زدن در فرهنگ قصه گویی اجتماعی و اعتراضی ایران با رپرهای امروز، رجزخوانی است. رجزخوانی که سنتی برآمده از میادین جنگ است بشکلی گسترده به سنت رایجی در بین قصه گویان خیابانی بدل شد. این رجزها از سویی دربردارنده تفاخر و بزرگنمایی قصه گوست و از طرفی حاکی از تمسخر و تحقیر آن قصه گویی است که با او بر سر تصاحب یک مکان (پاتوق) برای معرکه گیری رقابت پیش آمده است. همینطور در رجزها در رابطه با اصل قصه گویی و یا مبحث قصه ها سخنوری می شده و مثلا شاعر دوره گرد برتر از فردوسی و یا شعرهایش برتر از شاهنامه ادعا می شده است.
جنبش های اجتماعی اخیر همچون هیپیسم و پانکیسم، هنرهای غیرکلاسیکی همچون برک دنس، کانسپچوآل آرت، اینستالیشن و پاپ آرت همگی ماهیتی پست مدرن، اعتراضی و اجتماعی دارند. جنبش های هنری جدید همچون هنر روایتی، هنر زبان، تصویر و شعر، سوپرفلت و حتی گرافیتی همگی صبغه قصه گویانه و ریشه در قصه گویی اجتماعی دوران پیشامدرن دارند.
این تحولات بنیادین مخاطبان قصه گویی را هم تغییر داده است. اگر در دوران مدرن، کودکان و خردسالان مخاطبان اصلی قصه گویی و سالمندان فرهیخته و علاقمند به سنت و فرهنگ مخاطبان درجه دو قصه گویی بودند، امروز مخاطبان قصه های خیابانی نوجوانان و جوانان دانش آموز و دانشجو و کارگر هستند.
همچنین مبحث داستان ها به نحو آشکاری واقع گرا و مستند شده و سهم قصه های تخیلی و افسانه ها خیلی کم شده است. کارزارهای قصه گویی همچون سلف استوری، مای آون استوری، رید می، می تو، آون استوریز، آیم ا بوک و... همگی در این خصوص طبقه بندی می شوند.
در جهان امروز قصه گویی (و یا لااقل بخش مهمی از آن) هنری مردمی و غیردولتی و حتی هنری زیرزمینی است. هنری که مطالبات و اعتراضات مردمی را در خیابان و یا در شبکه های اجتماعی فریاد می زند و به کنش اجتماعی می پردازند.
دوست دارم این نوشته را با نام ذکر باباعشقی به پایان ببرم؛ قصه گویی از تبرائیان که به صدا و راهبر اعتراضات مردم هرات در زمان حمله ازبکان بدل شد و در این راه پیکرش پاره پاره شد».
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب