در حاشیه رپرتوار عصر تجربه ؛
به زبان خواب نقد شد، كنشی كه در صحنه جان نمی گیرد
كنكور هنر: نمایش به زبان خواب به كارگردانی سما موسوی توسط منتقدان در تئاتر مستقل تهران بررسی و نقد شد.
به گزارش كنكور هنر به نقل از مهر، اولین جلسه از میز نقد «عصر تجربه» در ساعات پایانی اولین روز مهرماه در تئاتر مستقل تهران اجرا شد. در این نشست كه با حضور تعدادی از مخاطبان نمایش «به زبان خواب» برگزار می شد، امید طاهری، سیدحسین رسولی و احسان زیورعالم تازه ترین ساخته سما موسوی را در بوته نقد قرار دادند. امید طاهری در نقد نمایش «به زبان خواب» با اشاره به وجود مقولاتی چون تجربه گرایی در تئاتر و تئاتر تجربی آنها را محصول زیست ما در اجتماع دانست و اظهار داشت: در جوامع همگرا، تجربه كردن تفاوت بزرگی دارد با جوامع واگرا. واگرایی در جوامع منتهی می شود به چند پاره شدن جامعه. هر گروه، دسته و طبقه از افراد، در حلقه هم مسلكان خود، جهان و شیوه زیستی خودرا می سازند كه لزوما به شیوه زیستی، آرمان ها، طرز فكرها و تلقی های دسته های دیگر در تقابل قرار می گیرد. طاهری با اشاره به اینكه تئاتر مستند یك شیوه تولیدی و محصول زیست و شرایط اجتماعی است، بیان كرد: این شیوه تكنیك ها و بنیان نظری دارد. دست اندازی در تكنیك های تئاتر مستند شدنی تر، راحت تر و پذیرفتنی تر از دست اندازی در مبانی نظری آن است. به هر حال تفاوت وجود دارد بین تئاتر تاریخی، قصه پرداز و متخیل و چیزی كه از آن با عنوان تئاتر مستند یاد می نماییم. این اصول بنیانی به راحتی قابل تغییر و دفُرمه كردن نیستند مگر اینكه ما با یك برهان نظری، بر ضد آن یا در تكمیل آن، ایده ای را طرح نماییم. طاهری با اشاره به اینكه در تئاتر مستند قرار نیست بوسیله چیزی جز چیدمان داده های عینی و مستند، معنا یابد، اظهار نمود: شباهت نزدیكی هست بین این روش و تدوین روشنفكرانه آیزنشتاین. در این شیوه از تدوین مخاطب از تركیب نمای a و نمای b نمای c را در ذهن خود می سازد. در نمایش «به زبان خواب»، سما موسوی با كنار هم قرار دادن هرتا مولر و سیمین دانشور، نمای a و b را برای ما تدوین می كند. تا اینجا ما كاملاً با الگوهای تئاتر مستند مواجه هستیم اما آنجا كه من باید نمای c را در ذهن خودم بسازم، نمایش هجم بالایی از تابلوهای راهنما را در چیدمانی مهندسی شده، در مولفه های اثر، مقابل من قرار می دهد كه شكل گیری نمای c بیشتر از آنكه به اختیار من باشد، به میل نمایش است. وی ادامه داد: این آن نقطه ای است كه «به زبان خواب» از بنیان های نظری تئاتر مستند فاصله می گیرد چونكه برای مهندسی ایجاد نمای c در ذهن مخاطب، مجبور می شود فقط آن بخش هایی از زندگی سیمین دانشور را روی صحنه عینیت ببخشد كه در امتداد هدف و تخیل نویسنده و كارگردان اثر است. همین می شود كه ما اساساً روی صحنه سیمین دانشور را نمی بینیم. ما داریم جلال آل احمد را می بینیم. گویا سیمین به تمامی ذوب در جلال است. این در شرایطی است كه سیمین جهان مستقل خودرا داشته و رمانی به قدرت «سووشون» محصول همان جهان مستقل است بااینكه یوسف سووشون، جلال آل احمد باشد. این گفته طاهری با مخالفت سما موسوی همراه بود و تاكید كرد كه تمام گفته های شخصیت سیمین نمایش بر طبق مستندات و محصول ۲ سال تحقیق كتابخانه ای است. او افزود كه انتخاب این بخش از زندگی سیمین نیز برایش اهمیت بسزایی داشته است چون قصد داشته مفهوم وفاداری این رمان نویس شهیر را برجسته كند. طاهری در همین باره تصریح كرد: انتخاب سما موسوی از ابتدا یك نقطه عزیمت از تئاتر مستند را با خود حمل می كند. اینكه جهان پر از جلال (بخوانید جهان استحاله یافته در جنس مذكر) را در كنار جهان مستقلِ هرتا مولر قرار دهد تا این تفكر مستبدانه در شرایط كنونی جامعه ما كه قسمتی از دختران و زنان طبقه متوسط، پرچم استقلال و بی نیازی از هر كه جز خودرا برداشته اند، از این چیدمان استنباط شود. خصوصاً با تاكیدی بر آخرین تصویر نمایش آنجا كه هرتا مولر جایزه نوبل را دریافت می كند و منِ مخاطب ایرانی به این می اندیشم كه چرا سیمین نوبل نگرفت. این نگاه امید طاهری مورد تأیید سید حسین رسولی نیز قرار گرفت و او نیز بر این باور بود كه نمایش بارقه هایی از فمنیسم را در خود دارد. این منتقد در مقدمه حرف هایش به سراغ تعریف نقد رفت و اظهار داشت: واژه نقد مانند دیگر واژگان معانی صریح و ضمنی متفاوتی دارد كه نسبت به تفكرات طبقه حاكم و تفكرات رادیكال شكل های مختلفی به خود گرفته است. نقد را امری بحرانی و رادیكال می دانم برای اینكه این واژه در زبان یونان باستان و زبان های غربی هر ۲ مدلول مذكور را با خود به همراه دارد. در واقع، امروز منتقد كسی است كه مفاهیم و مناسبات تولید هنر را بحرانی می كند و ما باید در مقابل نمایش «به زبان خواب» هم این رویه را در پیش بگیریم و از محاظفه كاری دوری جوییم. در نمایش سما موسوی اساسا شخصیت ها به خصوص شخصیت سیمین دانشور فاقد كنش است در صورتیكه زندگی پرفراز و نشیب او مملو از رویدادهای سیاسی است. همانطور كه هرتا مولر از كنش های سیاسی اش می گوید و روی صحنه به شدت فعال است اما دانشور در رابطه اش با جلال می ماند و این نوعی انفعال می آفریند. رسولی در نقد نمایش سما موسوی بیان كرد: پرسش های اساسی این است كه چرا باید شاهد اجراهایی باشیم كه در آن توده های مردم حذف هستند و نخبگان راوی هستند؟ چرا باید كاراكترهای مرده به منظور اجرا برگزیده شوند؟ چرا باید از وضعیت بحرانی گذشته حرف بزنیم؟ چرا «امر روزمره» و پروبلم های مردم فعلی از اجراها حذف شده است؟ چرا «تئاترهای تجربه گرا» به سمت «فرمالیسم» رفته اند؟ نمایش فیلم برنده شدن جایزه نوبل توسط هرتا مولر در نمایش «به زبان خواب» چه سودی برای مخاطب امروز تئاتر ایران دارد؟ چرا «كنش دراماتیك» یا «كنش ضد دراماتیك» در چنین نمایش هایی شكل نمی گیرد و مدام حرف می شنویم؟ الگوی اجرایی و میزانسن های اخته و خنثی سما موسوی، زنانی پشت پرده را نشان داده است كه به جلوی صحنه می آیند و مدام از خودشان تعریف می كنند. این نوع از تئاتر مستند چه سودی دارد؟ رابطه این شكل از مستندها با آثار «سینما حقیقت»، «سینما چشم» و «سینما مشت» ژیگاورتوف و حتی تئاتر سیاسی و مستند اروین پیسكاتور چیست؟ آیا اجرای موسوی مخاطب خاصی را هدف گرفته است؟ كه جواب این پرسش بله است. طبقه ای نخبه و الیت و روشنفكرنما هدف كارگردان هستند كه در گذشته سیر می كنند. البته این منتقد در بیان نكات مثبت اجرای «به زبان خواب» نیز عنوان كرد: هرتا مولر و سیمین دانشور هر ۲ مبارز مقابل طبقه و افكار طبقه حاكم بودند. نكته مثبت دیگر حضور امید است. در این اجرا شاهد امید به تغییر زندگی و رسیدن به بزرگ ترین جایزه ادبی دنیا و خلق نخستین رمان ایرانی توسط یك زن هستیم كه می تواند تاثیر مثبتی روی مخاطب داشته باشد. احسان زیورعالم، دیگر منتقد این جلسه به مفهوم تئاتر مستند پرداخت و بیان كرد كه متأسفانه در ایران تئاتر مستند آن گونه كه نیاز بوده مورد بحث و مجادله قرار نگرفته است و منابع آموزشی درباره تئاتر مستند بسیار اندك است و اساسا آنچه در این سال ها بعنوان تئاتر مستند روی صحنه آمده، محصول برداشت های هنرمند از مفاهیم پراكنده تئاتر مستند بوده است. وی درباره نمایش «به زبان خواب» اظهار داشت: در نمایش سما موسوی اساسا شخصیت ها به خصوص شخصیت سیمین دانشور فاقد كنش است و نمی دانیم كشمكش او با چیست. در صورتیكه زندگی پرفراز و نشیب او مملو از رویدادهای سیاسی است. همانطور كه هرتا مولر از كنش های سیاسی اش می گوید و روی صحنه به شدت فعال است اما دانشور در رابطه اش با جلال می ماند و این نوعی انفعال می آفریند. معین نمی باشد كشمكش وی در چیست. وی ادامه داد: به نظر نمایش واجد آن وجه فمنیستی نیست. زمانی كه به شب های گوته اشاره می شود و برای معرفی سیمین دانشور از یادگار جلال آل احمد استفاده می شود، می بینیم نمایش نیز در همین وجه می ماند و تمایلی ندارد دانشور را جدا از جلال ببیند. هر چند اگر انتخاب من بود همان سخنرانی شب گوته را بازسازی می كردم چونكه هیچ تصویری از آن نیست و برای بسیاری ناآشناست اما زندگینامه دانشور برای بسیاری آشناست و نمایش فكت جدیدی ارائه نمی دهد. برای همین است كه ماجرای هرتا مولر جذابیت بیشتری دارد. سما موسوی در مقابل نقدها با اشاره به اینكه پایان نامه كارشناسی ارشدش در باب تئاتر مستند بوده است، این نمایش را محصول تعاملاتش با مونا احمدی دانست و درباره ریشه های تئاتر مستند در ایران اظهار داشت: به نظرم اولین گام های تئاتر مستند در ایران را امیررضا كوهستانی در نمایش «كوارتت» برداشته است و بعدها نمایش هایی چون «ویران» پدید آمدند. این كارگردان درباره انتخاب ۲ شخصیت مدنظرش تاكید كرد: شرایط زیستی مشترك این ۲ نویسنده و تقابلشان با سیاه ترین روزهای تاریخ بسیار مهم بوده است و قصد داشتم رابطه رفتاری این ۲ نویسنده را به نمایش بگذارم. موسوی همین طور درباره نمایش خود اذعان كرد كه به واسطه بازنگری ها بخش هایی از نمایش دستخوش تغییر شده است. وی در پاسخ به تقدم و تأخر شخصیت ها توضیحاتی داد و گفت این نمایش مقرر است در آلمان نیز روی صحنه برود. میزهای نقد «عصر تجربه» مقرر است به صورت مداوم در تئاتر مستقل تهران اجرا شود.
منبع: كنكور هنر
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب