آنچه در نقد سینما گذشت؛
روح و تبلیغ یك مذهب خطرناك
آرش خوشخو معتقد می باشد کارگردان انیمیشن روح کم کم در نقش واعظی برای کودکان ظاهر شده است که دارد مذهب تازه ای را برای بچه ها تولید می کند.
به گزارش کنکور هنر به نقل از روابط عمومی برنامه تلویزیونی «نقد سینما»، سی ودمین قسمت از فصل جدید برنامه «نقد سینما» جمعه شب هشتم اسفندماه روی آنتن شبکه پنج رفت. در این قسمت از برنامه ضمن نقد و بررسی انیمیشن سینمایی «روح»، کارنامه یک دهه اهدای جایزه سینمایی «ققنوس» مورد ارزیابی قرار گرفت. در بخش نخست برنامه امیررضا مافی میزبان کمیل سوهانی فیلمساز و منتقد و آرش خوشخو منتقد سینما بود تا درباره انیمیشن سینمایی «روح» به گفتگو بپردازند. آرش خوشخو در ابتدای این بحث اظهار داشت: انیمیشن «روح» یکی از آثار پرسروصدا و پرطرفدار امسال بود که به من نچسبید. بعنوان یک کارتون بین حرفه ای، «روح» را کارتون پرمدعایی می دانم که پیامش را می خواهد به مخاطب تحمیل کند. پافشاری اش بر پیام حتی به حدی می رسد که داستان را فراموش می کند. تصویری که این انیمیشن از دنیای قبل از تولد و بعد از مرگ ارائه می دهد، بیش از اندازه پرگویی دارد. ما بعنوان بزرگ سال متوجه فانتزی درون روایت می َشویم اما برای بچه ها که بعنوان مفاهیم مطلق به اثر نگاه می کنند، این روایت می تواند خطرناک هم باشد. کمیل سوهانی هم درباره پیام انیمیشن «روح» اظهار داشت: واقعیت این است که از نظر فنی، یک انیمیشن نمی تواند انیمیشن خوبی نباشد و تا این اندازه در سطح دنیا موردتوجه مخاطبان قرار بگیرد، اما جهانی که این فیلم خلق می کند، جهانی خطرناکست. من انیمیشن «روح» را در ادامه ۲ انیمیشن «کوکو» و «درون بیرون» می دانم که دورترین سرزمین های خیال ما را هم تسخیر می کنند. وی ادامه داد: ما باید بتوانیم دنیای بعد از این دنیا را آنگونه که می خواهیم تصور نماییم. باید دنیای ذهن مان را آنگونه که می خواهیم تصور نماییم. عجیب ترین وجه انیمیشن «روح» این بود که فکر نمی کردم دامنه تسخیر دنیای خیال انسان ها به دنیای قبل از تولد هم کشیده شود. در «کوکو» شاهد تسخیر دنیای پسین بودیم، در «درون بیرون» دنیای ذهن به تسخیر درآمد و این دفعه در «روح» شاهد تسخیر دنیای پیشین هستیم. تصویری که این انیمیشن از زندگی بعد از مرگ و قبل از تولد ارائه می دهد، بطور کامل مبتنی بر فرهنگ امروز حاکم در آمریکا است. بنظر می رسد آقای پیت داکتر که هم «درون بیرون» و هم «روح» را ساخته است، کم کم در نقش واعظی برای کودکان ظاهر شده است که دارد مذهب تازه ای را برای بچه ها تولید می کنند. این مذهب، مذهب خوش آیندی نیستاین منتقد سینما اضافه کرد: تفکری وجود دارد که می خواهد بگوید، واقعیت مطلق منم. همه ایدئولوژی ها وقتی به قدرت می رسند، چنین تفکری را پشت خود دارند. در دوران تسلط ایدئولوژی سرمایه داری، هر چند دیگر زندان کار الزامی در سیبری وجود ندارد اما همان اعمان نظر و تحمیل واقعیت، با ابزارهایی مثل رنگ و موسیقی و جاذبه های دیگر صورت می گیرد. وقتی جهان آخرتی را به تصویر می کشید که سرشار از المان های دنیای سرمایه داری است و عالم زری هم خلق می کنید که ادبیات کارآفرینی و منتورینگ بر آن حاکم است، دیگر نمی توانید تمدنی غیر از تمدن موجود را تصور کنید. اینجاست که درگاه های خیال انسان بسته می شود و دیگر نمی تواند برای آینده ای متفاوت تصمیم گیری و فکر کند. خوشخو هم «روح» را اثری جزمی نگر توصیف کرد و اظهار داشت: تصویری که این انیمیشن از زندگی بعد از مرگ و قبل از تولد ارائه می دهد، بطور کامل مبتنی بر فرهنگ امروز حاکم در آمریکا است. بنظر می رسد آقای پیت داکتر که هم «درون بیرون» و هم «روح» را ساخته است، کم کم در نقش واعظی برای کودکان ظاهر شده است که دارد مذهب تازه ای را برای بچه ها تولید می کنند. این مذهب، مذهب خوش آیندی نیست. وی با تاکید بر این پیش بینی که انیمیشن «روح» جوایز اصلی فصل جوایز در سینمای جهان را از آن خود خواهد کرد، اظهار داشت: ما معمولا خودمان را سرگرم تارانتینو و نولان می نماییم اما واقعیت این است که جریان اصلی تأثیرگذاری را همین انیمیشن ها دارند رقم می زنند. سوهانی در بخش دیگری از این گفتگو به نسبت جهان داستانی «روح» با دنیای سرمایه گذاری اشاره نمود و اظهار داشت: نقطه اشتراک نئولیبرالیسم با انیمیشن «روح» آن جایی است که پس از رفت و برگشت چندباره شخصیت اصلی فیلم به دنیاهای مختلف، به او سفارش می شود که تو باید از زندگی لذت ببری. این جنس لذت بردن از زندگی جایگاه دقیقی در نئولیبرالیسم دارد. در جامعه ای که میدان جنگ تلقی می شود و آدم ها باید بجنگند برای سهم بیشتر، اساسا همه آدم ها برنده نیستند و ما بازنده هایی هم خواهیم داشت. این مفهوم در انیمیشن «درون بیرون» هم بود که می گفت، شادی را ما باید در درون خود خلق نماییم، فارغ از هر اتفاقی که در بیرون ما رخ می دهد. انیمیشن «روح» هم همین رویکرد را دارد و به صورتی ایستادن پای اهداف را تقبیح می کند. چونکه در جامعه برآمده از دید نئولیبرالیسم امکانش وجود ندارد که همه به اهداف شان برسند. امکان وقوع شورش ها وجود دارد و این نگاه مبتنی بر لذت، کلیدی در اختیار آدم هایی می گذارد که به آنها القا کند، حتی اگر آدم موفقی هم نبودی، ایرادی ندارد، می توانی از افتادن یک برگ و یا طعم پیتزا لذت ببری! خوشخو اما تاکید کرد: مفاهیمی همچون تلاش جهت زندگی بهتر و رسیدن به اهداف که در انیمیشن «روح» وجود دارد، سال ها است که در سینمای آمریکا وجود داشته و برخاسته از ذات لیبرالیسم است و ارتباطی با جریان جدید نئولیبرالیسم ندارد. وی ادامه داد: ما همیشه نگاهی هولناک نسبت به برزخ و دوزخ داریم اما در سینمای آمریکا، همیشه تصویری فانتزی از این جهان ارائه شده است. گویی که می خواهند بگویند حالا مرگ آنقدرها هم مسأله مهمی نیست. به نظرم این یک کلک است. این کلک در انیمیشن «روح» هم وجود دارد که شاید برای من بزرگسال قابل فهم باشد اما برای بچه ای که مخاطب آنست، بسیار می تواند خطرناک باشد. سوهانی در بخش دیگر اظهار داشت: «روح» انیمیشنی در ستایش زندگی است، اما سوال این است که کدام زندگی؟ این فیلم در ستایش جنسی از زندگی است که در آن اعتراض معنایی ندارد. شما باید تلاشت را بکنی، از استعدادهایت استفاده کنی تا سهم بیشتری داشته باشی، اما اگر نتوانستی، مشکل از خود تو است. در عین حال نگران هم نباش چون باید از زندگی لذت ببری! از چنین تربیتی، اعتراض و مطالبه گری بیرون نمی آید. این بهترین دستاورد برای ایدئولوژی حاکم در دنیا است. میز خبر؛ ماجرای حاشیه ساز واکسیناسیون هنرمندان در بخش بعدی برنامه «نقد سینما»، علیرضا مرادی میزبان علی زادمهر خبرنگار سینمایی بود تا درباره حواشی در رابطه با نامه منتشرشده با موضوع اولویت دادن به هنرمندان در پروسه واکسیناسیون ضدکرونا، صحبت کنند. زادمهر در این بخش اظهار داشت: دراین زمینه مسائلی عنوان شد که گویی برخی هنرمندان با سازمان نظام پزشکی وارد مذاکره شده اند که بتوانند برای دریافت واکسن در اولویت باشند. نام برخی هنرمندان هم عنوان شد اما خودشان آنرا تکذیب کردند، مانند فاطمه معتمدآریا. همزمان هم این جو رسانه ای راه افتاد که هنرمندان غالبا با این درخواست مخالفت کردند. در ادامه روابط عمومی نظام پزشکی که نامه اولیه را منتشر نموده بود، عذرخواهی و تاکید کرد که هدفش از ارسال این نامه اشتباه برداشت شده است. این خبرنگار سینمایی با انتقاد از عدم توجه به متن کامل نامه درباره واکنش ها به آن تاکید کرد: بحث اصلی این نیست که آیا هنرمندان باید در اولویت واکسن باشند، یا نباشند. بنظر می رسد برخی با یک فضاسازی به دنبال انحراف افکار عمومی از مسائل اصلی دیگر است. انتقاد از نبود شفافیت از طرف وزارت بهداشت و دولت درباره گروه های دارای اولویت در واکسیناسیون، از دیگر مباحث مطرح شده در این گفتگوی خبری بود. پرونده ویژه؛ یک دهه اهدای جایزه سینمایی «ققنوس» در بخش بعدی «نقد سینما» امیررضا مافی به بهانه دهمین دوره اهدای جایزه سینمایی «ققنوس»، میزبان محمدهانی ایرانمنش مسئول جنبش «سینما انقلاب» بعنوان متولی اهدای این جایزه بود. ایرانمنش در ابتدای این بحث درباره شکل گیری جایزه «ققنوس» اظهار داشت: شاید آنچه ما را به عرصه سینما و رسانه کشاند، متفاوت باشد از آنچه بسیاری دیگر از دوستان را به این حوزه کشانده است. مسئله کانونی ما دراین زمینه، مسئله «تمدن» بوده است. تنازع تمدن، اصلی ترین مسئله میان جریان های جدی در روزگار پس از انقلاب در ایران بوده است. سینما از حیث نگاه تمدنی برای ما حائز اهمیت شد و تفاوتی هم میان سینما و رسانه دراین زمینه قائل نیستیم. هرچند دو مدیوم متفاوت هستند اما با نگاه تمدنی، نقاط مشترک بسیاری دارند. وقتی ما به تمدن غرب، چه در دوران قبل از عصر ارتباطات و چه بعد از آن نگاه می نماییم، سینما و رسانه، عنصر، محصول و پدیده ای است که بیشترین تجلی تمدنی را داشته است. وقتی درباره ابعاد گوناگون تمدن از سیاست و فرهنگ گرفته تا اقتصاد و اجتماع و حتی صنعت صحبت می نماییم، نمود آنرا می توان در سینمای غرب دیدوی درباره مقصود خود از «نگاه تمدنی» اظهار داشت: وقتی ما به تمدن غرب، چه در دوران قبل از عصر ارتباطات و چه بعد از آن نگاه می نماییم، سینما و رسانه، عنصر، محصول و پدیده ای است که بیشترین تجلی تمدنی را داشته است. وقتی درباره ابعاد گوناگون تمدن از سیاست و فرهنگ گرفته تا اقتصاد و اجتماع و حتی صنعت صحبت می نماییم، نمود آنرا می توان در سینمای غرب دید. ایرانمنش اضافه کرد: کسی می تواند ادعای تمدنی داشته باشد که این پدیده را درک کرده باشد. ما هم بیش از آنکه آثار سینمایی برای مان موضوعیت داشته باشد، زنجیره ای که سینما در آن خلق می شود و اثرگذاری می کند، موضوعیت بیشتری دارد. ایشان سپس با اشاره به «فقر معنایی» و «فقر فرمی» در سینمای ایران اظهار داشت: ما فقر فرمی را هم معطوف به فقر معنایی می دانیم. وقتی معنا عمیق می شود و به اوج خود می رسد، فرم های معطوف به آن معنا خلق می شود. ایرانمنش تاکید کرد: پروسه سینما به شدت گره خورده با سبک زندگی است. پروسه سبک زندگی تعیین کننده است که من تا چه اندازه می خواهم سینما رفتن قسمتی از زیستم را تشکیل دهد. آیا آنرا بعنوان یک کالای فرهنگی مصرف می کنم یا فقط نگاهم به سینما یک پرستیژ طبقاتی است. این تحلیل های فرامتنی است که زنجیره سینما را شکل می دهد. ایشان سپس با تاکید بر اینکه «نگاه ما به جریان های مختلف فکری، نگاه گفتمانی و جبهه ای است.» درباره نسبت فکری این جریان «سینما انقلاب» با متفکرانی همچون مرحوم فردید و یا سیدمرتضی آوینی نکاتی را بیان نمود. ایرانمنش در ادامه درباره شکل گیری جایزه «ققنوس» و پروسه دعوت از کارشناسان حوزه های مختلف برای ورود به گفتگوی مستقیم با هنرمندان در جهت خلق نظریه های راهبردی تازه، توضیحاتی ارائه نمود. وی با اشاره به سلوک سیدمرتضی آوینی اظهار داشت: جایی که چهره هایی همچون میرشکاک، فراستی، پوراحمد، مجید مجیدی و غیره می توانند در محفلی، ۱۰ سال در کنار یکدیگر بحث و گفتگو کنند، آن هم با خاستگاه ها و نگاه های مختلف، می توان انتظار داشت از دل این محفل ابراهیم حاتمی کیا و فیلم «مهاجر» متولد شود. این محصول یک پروسه گفتگو است. جریان «سینما انقلاب»، مبتنی بر همین سلوک و با تاکید بر گفتگو شکل گرفته است. ایرانمنش با تاکید بر تنوع دیدگاه های حاضر در محافل «سینماانقلاب» اظهار داشت: بخش زیادی از روشنفکران سینما به محفل ما آمد و شد دارند. ما اگر درباره سینمای نهیلیسیتی عبدالرضا کاهانی یا بهرام توکلی صحبت می نماییم، همیشه از آنها هم دعوت کرده ایم، آنها آمده اند و با آنها وارد گفتگو شده ایم. و یا زمانی که از نسبیت گرایی در سینمای اصغر فرهادی می گوییم، مباحث ما در گفتگو با خود او شکل می گیرد. ایشان سپس تاکید کرد: در پروسه اهدای جایزه ققنوس این گفتگوها به صورت جهت مند شکل می گیرد و متفکرین، اصحاب رسانه و هنرمندان همراه با این گفتگوها در پروسه داوری، فیلم ها برتر هر دوره را معرفی می کنند. از این منظر جایزه ققنوس وجه نمادین دارد و بنا بر این هیچ وقت به صورت رقابتی، جایزه اول، دوم، سوم اهدا نکرده ایم. با اهمیت تر از وجه نمادین «ققنوس» شکل گیری همان محافل گفتگو است که در طول سال هم تداوم دارد. ایرانمنش درباره تقایل «ققنوس» با «سیمرغ» فجر هم اظهار داشت: فرهنگ و سنت حاکم بر جشنواره فجر، سنت روشنفکری است و اساسا رویداد گفتگومحور و اندیشه محوری نیست. به شدت به ارزش های اسکار و کن خودش را نزدیک کرده است. جایزه «ققنوس» اما چیزی بین اسکار، کن و گلدن گلوب است. مهم این است که «فجر» سنتی دارد که گام به گام به محافل روشنفکری نزدیک تر شده است. این پروسه هژمونی ای را در سینمای ایران حاکم کرده است که اجازه تحول شگرف را نمی دهد. نگاه متحجرانه ای در آن شکل گرفته است که اجازه هیچ تحولی را نمی دهد. وی درباره عدم همراهی با جشنواره «فجر» هم اظهار داشت: ما اتفاقا راه مان را از جشنواره فجر شروع کردیم اما در مقاطعی دبیران جشنواره فجر در مقابل ما نشستند و گفتند اساسا فلسفه وجودی ما این است که «شما» نباشید! مبارزه با ما را به صورتی آنها شروع کردند. ما خودرا مکمل فجر می دانیم و به شدت قائل به گفتگو هستیم. در جشنواره «فجر» اما این نگاه وجود دارد که صدایی غیر از صدای «سیمرغ» نباید شنیده شود. میز آموزش فیلمسازی بهروز افخمی؛ فراخوانی برای علاقمندان میز آموزش فیلمسازی با بهروز افخمی، بخش پایانی «نقد سینما» بود. در این بخش از علاقمندان همراه با میز آموزش فیلمسازی بهروز افخمی دعوت شد تا بر طبق یافته ها و آموخته های خود از مباحث طرح شده در برنامه «نقد سینما» فیلم های کوتاهی بسازند و بوسیله راه های ارتباطی برنامه در فضای مجازی آثارشان را ارسال نمایند. افخمی تاکید کرد: این پروسه مسابقه نیست و به دنبال اهدای جایزه به فیلم های برتر نیستیم. فضای کار کاملا آزاد است و تنها محدودیتی هم که در نظر گرفته ایم زمان یک دقیقه ای آثار است چونکه می خواهم همه کارها را ببینم. ایشان سپس باردیگر در امتداد مباحث آموزشی خود در طول پخش این فصل از «نقد سینما» تاکید کرد: هیچ کس از حرف زدن درباره سینما، فیلمسازی یاد نمی گیرد. فیلمسازی را با تجربه فیلمسازی می توان یاد گرفت. شاید برخی در این پروسه به این نتیجه برسند که فیلمساز نمی شوند. بهروز افخمی در ادامه به جمع بندی مباحث طرح شده در میز آموزش فیلمسازی طی قسمت های گذشته «نقد سینما» پرداخت. برنامه «نقد سینما» به تهیه کنندگی یوسف بچاری جمعه شب ها ساعت ۲۲ از شبکه پنج سیما پخش می شود.
این مطلب را می پسندید؟
(0)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب